Çeşitli ilaçlar, gazlar ve maddelerin vücuda farkında olarak ya da olmayarak dahil olması ya da aşırı dozlarda alınması sonucu ortaya çıkan tabloya zehirlenme denmektedir
Zehirlenmeler, tüm dünyada karşılaşılan ve önemli ölüm nedeni olabilen durumlardır.
Gelişmekte olan ülkelerde ölüm oranı %10-20 civarında olabilmektedir.
Sanayileşmiş Ülkelerde alınan önlemler sayesinde ölüm %0.5-1 düzeyine indirilmiştir
Özellikle çocuklarda zehirlenmeler çok daha ciddi ve ölümcül olabilir. Bunun nedeni Çocukların ağırlık / vücut yüzeyi oranının yetişkinlere oranla çok düşük olmasından kaynaklanır. Erişkinler için toksik olmayan bir dozdaki madde (ilaç yada kimyasallar v.b) bundan dolayı çocuk için öldürücü olabilir.
Çocukluk çağı zehirlenmeleri sık görülen tıbbi acillerdendir. Ufak bir dikkatsizlik
sonucu oluşan zehirlenmeler özellikle bu yaşlarda ölümle sonuçlanabilir.
İstatistiklere göre özellikle 6 yaş altındaki çocuklar en riskli gruptur. Bu
grup hem zehirlenme vakalarının hem de zehirlenme sonucu ölümlerin en sık
görüldüğü gruptur. ABD’de her yıl 1 milyon çocuk toksik madde alarak zehirlenmektedir.
Bu zehirlenmelerin %85’i kaza sonucu ve %15’i ise nedeni şüpheli
zehirlenmelerdir. Özellikle 2 yaş altındaki zehirlenmelerin suistimal sonucu
oluştuğu akıldan çıkmamalı ve adli makamlar haberdar edilmelidir.
Zehirlenme genellikle ev kazalarının bir sonucudur. Evde bulunan tüm
maddeler yani parfüm, kozmetikler, temizleme solusyonları, alkollü içecekler,
böcek ilaçları, evde bulunan diğer ilaçlar ölümcül kazalara neden olabilir. Çocuklar için özellikle önemli olan ve sıklıkla karşılaşma ihtimali yüksek olan bazı ilaç grupları nı burada belirtmek istiyorum:
Antidepresan ‹laçlar
Sıklıkla evde bulunan ilaçlardır. Terapötik indeksleri geniş olmasına karşın
çocuklarda ölümcül sonuçlar doğurabilirler.
1. Trisiklik antidepresanlar. Kardiyotoksitesi yüksek ilaçlardır tek dozla dahi
ölümler bildirilmiştir.
2. Desimipramin (Litovitz 1996, 3 yaşında bir çocuk 2 tablet ile kaybedilmiştir.
3. ‹mipramin (1 tablet ile bildirilen vakalar vardır).
4. MAO inhibitörleri (Linden 1984, 4 mg/kg dozunda alındığında ölümcüldür).
5. Amitriptilin (Litovitz 1993, 9 aylık bebek 100 mg’lık tabletin yarısı ile
kaybedilmiştir).
Yukarıda imipramin olarak belirtilen ilaç biz doktorların gece altını ıslatan çocuklara tedavi amacıyla verdiğimiz bir ilaçtır (tofranil) , amitriptilin ise (laroxy) yine yetişkinler verilen ve depresyondan ağrı tedavisine kadar değişen bir yelpazede kullanılan ucuz ve sıklıkla kullanılan bir ilaçtır. İki ilacında şişelerinin kapakları çok kolay açılır (korumasız) ve bir bebeğin bile rahatlıkla yutabileceği büyüklükte, renkli draje şeker görünümünde olan ilaçlardır. Bir drajesi bile bir çocuk için öldürücü olabilmektedir. Görüldüğü gibi burada ilaçları saklama ve çocukların ulaşamayacağı yerlerde bulundurma, yani ailelerin eğitimi ön plana çıkmaktadır.
Parasetamol Zehirlenmeleri (Calpol, Minoset, şurup)
Sık olarak rastlanmasının nedeni pek çok preparat içinde kombinasyon halinde
bulunmasıdır. 100’den fazla çocuk ilacının içinde de bulunmaktadır.Ağrı kesici ve ateş düşürücü olarak çocuklara verilen ilk ilaçtır.Kötü tadını baskılamak amacıyla içine konulan meyva aromaları içimini meyva suyu kadar cazip hale getirir.Genelde bir ölçğinde (5 ml) 125 mg ,bir şişesinde toplam 2500mg parasetamol bulunur.
Çocukta ağız yoluyla alınan parasetamol 150
mg/kg ve daha üzerine çıkıldığında toksik sayılır. Klinik seyir genellikle orta
şiddetli seyreder ve ilk 48 saatte hiçbir bulgu olamayabilir. Nadiren prepubertal
çocuklarda ölüm vakaları bildirilmiştir. Ortalama 20 kilo bir çocuğun bir şişenin tamamını içmiş olması zehirlenme sınırına yakındır.
Aspirin ve Salisilat Zehirlenmeleri
Ateş düşürücü ve ağrı kesici olarak parasetamolün kullanıma girmesiyle asprin zehirlenmesi eskiye oranla gittikçe daha az gözlenmektedir. Ciddi toksite 200- 300
mg/kg altında alınan dozlarda pek gözlenmez. Kronik toksiteye daha sık rastlanmaktadır.
Erken bulgular bulantı, kusma, tinnitus, hiperpne, hiperaktivite,
hypertermi ve nöbetlerdir. MSS uyarılması yerini hızlıca gelişen depresyon,
letarji, solunum yetmezliğine bırakabilir.
Kostik Madde Zehirlenmeleri
Kuvvetli asid veya alkali maddeler direkt doku hasarı yaparlar. Banyo ve
tuvalet temizleyicilerinde sık bulunurlar. Miktara göre klinik bulgular değişir.
Ağrı hemen her vakada mevcuttur. Yutma zorluğu ve ağlama eşlik eder. Yanık
oluşan yerlerde ödem oluştuğu için yutma güçlüğü de eşlik eder. Hava
yolu obtruksiyonu da olabilir. Solunum veya dolaşım yetmezliği gelişebilir.
Tedavide dilusyon amaçlı az miktarda su veya süt verilebilir. Elbiselerde
bulaşma varsa hemen çıkarılmalıdır. Kusturma kesinlikle yapılmamalıdır.
Aşağıda evlerde sık rastlanılan ve zehirli olmayan maddelerin listesi verilmiştir.
Baryum Karbowaks (polietilen glikol: etilen glikol değil !) Model Kili Ruj
Banyo küveti oyuncakları Kara Tahta tebeşiri (kalsiyum karbonat) Mineral yağları (aspirasyon varsa tehlikeli) Sakızlar Stearik asit
Camcı macunu Karboksimetil sellüloz Mum yağı Tıraş kremi
Dikloral(Herbisid) Kuru pil Parafin Tatlandırıcılar
Deterjanlar (anyonik ve noniyonik) Kaolin Petrolatum (vazelin) Talk
Grafit Kibrit PEG Titanyum oksit
Hint yağı Kurşun Kalem (graft) Polisorbat Tweens) Vitaminler (demire dikkat)
Hormonlar Mürekkep Play-Doh
Etrafında ilaç kutuları yere dökülmüş ilaç tabletleri olan her çocuğun dikkatlice sorgulanması ilaç içtiği düşünülüyorsada zaman kaybetmeden en yakın sağlık kurumuna müracaat edilmesi gerekmektedir.
Şuuru kapalı her çocuğun toksik dozda zehirli bir madde almış olabileceği akıldan çıkarılmamalı ve solunum yolu açık tutularak ileri tetkik ve tedavi imkanı bulunan bir hastaneye ulaşılmalıdır.
ULUSAL ZEHİR DANIŞMA MERKEZİ Ücretsizdir 24 saat aranabilir Telefon:114